Ας ξεκινήσουμε με μια ιστορία..
Ο διάλογος μεταξύ των δύο ανθρώπων είχε μια ροπή προς τον καυγά. Δεν ήθελε και πολύ να εξαγριωθούν μεταξύ τους. Παρόλα αυτά προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να βγάλουν τον νικητή της υπόθεσης. Βλέπεις είναι ύψιστο αγαθό να κερδίζει κανείς. Μοιάζει να γεμίζεις με το αίσθημα της επάρκειας, της αυτοεκτίμησης, της υπερηφάνειας. Ουσιαστικά αυτά σε ορίζουν ως Νικητή.
Σύγκριση # Ανταγωνισμός
Ωστόσο δεν ανέφερα εσκεμμένα τη λέξη “σύγκριση” γιατί τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή να μιλήσουμε για ένα από τα συμπτώματά της. Αναρωτιέσαι ποιο είναι αυτό; Ας μιλήσουμε για τον ανταγωνισμό λοιπόν. Η προαναφερόμενη σκηνή είναι το απόλυτο παράδειγμα προκειμένου να εστιάσουμε στη διαδρομή και στη σύνδεση της κατωτερότητας με την απελευθέρωση του εαυτού.
Αυτοεικόνα what else;
Οι περισσότεροι άνθρωποι όταν ερωτούνται “Πως νιώθεις στη νέα σου δουλειά;” για παράδειγμα, συνήθως απαντούν: “Καλά, μια χαρά…..”, τότε είναι που αρχίζεις να παρατηρείς πως οι σκέψεις σου καταλήγουν στο σώμα σου, μιας και έχεις ήδη γεμίσει από άγχος. Η σύγκριση δεν είναι ευχάριστη κατάσταση. Σε φέρνει αντιμέτωπο με δυσάρεστα συναισθήματα καθώς κλονίζεται η αυτοεικόνα σου. Πως θα απελευθερωθεί επομένως ο εαυτός σου όταν συστηματικά τον βάζεις να αντικρίζει έναν καθρέπτη με μια εικόνα η οποία δεν είναι δική σου;
Το αίσθημα μειονεξίας
Σύμφωνα με τα παραπάνω, το αίσθημα μειονεξίας κατά τον Άντλερ και την ατομική ψυχολογία, υπάρχει ταυτόχρονα με την εγγενή τάση του ανθρώπου να επιβάλλεται. Όμως την ίδια στιγμή όταν αισθάνεσαι ανασφαλής και αδύναμος, η αντιστάθμιση της κατωτερότητας είναι και αυτή μέρος της διαδικασίας ενώ θα λέγαμε πως είναι και άκρως αναγκαία για την λειτουργικότητα του ατόμου.
Η αποδόμηση του εαυτού μου
Έτσι λοιπόν, ας ξεκινήσουμε λέγοντας πως η προσωπική ανεπάρκεια την οποία αισθάνομαι με κάνει να νιώθω πως δεν καλύπτω τις προϋποθέσεις για κάποιες ή και τις περισσότερες συνθήκες της ζωής μου. Πιστεύω ακράδαντα πως δεν είμαι αρκετά καλός ανεξάρτητα από την πραγματικότητα. Τα προαναφερθέντα οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην ψυχική και κοινωνική αποδόμηση του εαυτού μου. Επιπλέον, το να σαμποτάρω τον ίδιο μου τον εαυτό είναι εκ των πραγμάτων κάτι το οποίο δεν διευκολύνει την θετική ενίσχυση του εαυτού μου, αντιθέτως την υποβαθμίζει.
Με τους άλλους τι θα κάνω;
Όλοι μας ανεξαιρέτως μπορούμε και έχουμε την ικανότητα να πραγματωθούμε και να βιώσουμε το αίσθημα της “ολοκλήρωσης”, ωστόσο πάνω στη διαδικασία αυτή την οποία βιώνουμε έρχεται να προστεθεί η επιρροή των άλλων και το πως εγώ ως πρόσωπο ανταποκρίνομαι σε αυτή σε σχέση με την προσπάθεια μου για μεγαλύτερα πράγματα και για εξέλιξη. Έτσι λοιπόν είναι πολύ πιθανό, ανάλογα με το θετικό ή το αρνητικό πρόσημο στο αποτέλεσμα είτε να αναπτύξω αίσθημα κατωτερότητας, άρα να προσδίδω παραπάνω αξία στους άλλους από εκείνη προς τον εαυτό μου είτε να υιοθετώ μια συμπεριφορά εξιδανίκευσης των ικανοτήτων μου σε σχέση με τους άλλους.
Στο ίδιο νόμισμα βρισκόμαστε
Όμως, μιλώντας στο τώρα, οι ειδικοί ψυχικής υγείας αναγνωρίζουν το αίσθημα κατωτερότητας ως την άλλη πλευρά από το ίδιο νόμισμα η οποία ανήκει στο αίσθημα ανωτερότητας. Ως εκ τούτου το αίσθημα ανωτερότητας καλύπτει κάποιο αίσθημα κατωτερότητας. Πάμε να δούμε όμως ποια είναι τα βαθύτερα αίτια εξαιτίας των οποίων αισθάνεσαι κατώτερος;
Ας μιλήσουμε για στάδια
Πρωτογενής
Σύμφωνα με τον Gonzalez-Berrios, η κατωτερότητα διακρίνεται σε πρωτογενής και δευτερογενής. Η πρωτογενής αφορά την πρώιμη παιδική ηλικία ως απάντηση στη σύγκριση την οποία κάνουν οι γονείς ή οι κύριοι φροντιστές ανάμεσα στα παιδιά τους. Έτσι λοιπόν αν ένα παιδί ακούει συνεχώς πως είναι ανεύθυνο και ανίκανο να καταλάβει τι του λένε, θα αισθάνεται ευάλωτο και ανεπαρκές με αποτέλεσμα να μην έχει ισχυρή αυτοεικόνα. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση.
Δευτερογενής
Όσον αφορά τη δευτερογενή κατωτερότητα, αφορά στην εκδήλωση των παραπάνω στην ενήλικη ζωή. Ωστόσο, ο τρόπος ακουμπά στο τι με αφορά και τι όχι και σαφώς έχει βαθιά επιρροή από την παιδική ηλικία. Τα αισθήματα της ανεπάρκειας, της ανασφάλειας, της ματαίωσης και πολλά ακόμα σε εξουθενώνουν συναισθηματικά και σε φέρνουν σε επαφή με καταστάσεις πρωτόγνωρες.
Τα σημάδια
Ένα ακόμα σημείο αναφοράς είναι και τα “σημάδια” ευάλωτης αυτοεκτίμησης και αισθήματος κατωτερότητας. Αυτά θα μπορούσαν να είναι: άγχος το οποίο παρουσιάζεται με προβλήματα στον ύπνο και στη διατροφή. Ευαισθησία στην κριτική, κοινωνική απόσυρση ή κοινωνικές φοβίες. Προσκόλληση σε συγκεκριμένους ανθρώπους, υπερβολικός ανταγωνισμός και σύγκριση με τους άλλους. Αδυναμία ανταπόκρισης σε ευθύνες, κατάθλιψη, στόχοι μη ρεαλιστικοί, υπερβολικές απαιτήσεις από τον εαυτό. Σκέψεις υπό το φόβο του λάθους, τελειομανία, νευρικότητα, επιθετικότητα, έντονη ανησυχία δίχως λόγο, διατροφικές διαταραχές κλπ.
Η συστηματικότητα
Επιπρόσθετα, κάτι το οποίο αξίζει να αναφέρω αφορά στην έκθεση του ατόμου σε ερεθίσματα και συμπεριφορές οι οποίες ενισχύουν όλα τα προαναφερθέντα. Η συστηματική έκθεση σε συμπεριφορές οι οποίες συνήθως συνοδεύονται από λόγια με έντονη κριτική. Η έκθεση άλλες φορές σε χλευασμό, ειρωνία, υποβιβασμό αναφορικά με τον εαυτό μου γενικότερα. Καθώς επίσης και για τον τρόπο που μπορεί να μιλάω, για το σωματότυπο μου, για τις σπουδές μου, για τη νοημοσύνη μου και πολλά ακόμα, με φέρνουν αντιμέτωπο με τον εσωτερικό μου εκφοβισμό. Με οδηγούν στο να εκφράζομαι άσχημα προς τον εαυτό μου. Να μου ασκώ περιορισμούς οι οποίοι απορρέουν από την ενσωματωμένη άποψη των άλλων για τον εαυτό μου. Με τον τρόπο αυτό βρίσκομαι σε σύγκρουση με τις ίδιες μου τις εμπειρίες. Ας μην ξεχνάμε πως τόσο οι σκέψεις όσο και τα συναισθήματα μας γεφυρώνονται σε κάθε συνθήκη την οποία βιώνουμε.
Η αποδοχή πως είσαι ατελής
Ως εκ τούτου, είναι εντάξει. Ποιος άνθρωπος ανάμεσά μας δεν έχει αδυναμίες; Άλλωστε το να αποδεχτείς πως είσαι ένα τέλειο ατελές πλάσμα χρειάζεται χρόνο και μια τεράστια αγκαλιά προς όλα όσα έχουμε αναφερθεί μέχρι στιγμής. Όμως, τις περισσότερες φορές οι ενσωματωμένες αντιλήψεις τις οποίες έχουμε σχετικά με το ποιοι “πρέπει” να είμαστε, είναι και οι πρώτες οι οποίες βγαίνουν μπροστά. Ο σκοπός; Να επιβεβαιώσουν πως τελικά έχουμε ελαττώματα εφόσον δεν ανήκουμε σε “προνομιούχες” κατηγορίες αναφορικά με τα κοινωνικά στερεότυπα.
Ένα παράδειγμα
Για να γίνει περισσότερο σαφές θα σου φέρω ένα απλό παράδειγμα: η κοινωνική προκατάληψη ως προς την ταυτότητα φύλου, την φυλή, το σωματότυπο αλλά και τις ικανότητες σου σε έχουν κάνει άθελα σου να συμμετέχεις στη διεκδίκηση του δικαιώματος του να είσαι ο εαυτός σου. Μα αφού είναι δικαίωμα γιατί εσύ το διεκδικείς; Διότι, η παρατεταμένη έκθεση σε συνθήκες οι οποίες σε βγάζουν εκτός του δικαιώματος αυτού οδηγούν σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και αδυναμία με αποτέλεσμα να αναζητάς οργανισμικά την κινητοποίηση προς την εξέλιξη σου.
Πως θα ξεπεράσω αυτό το αίσθημα;
Δεν είναι πάντοτε εύκολο να βρίσκεσαι αντιμέτωπος με όσα σε δυσφορούν ή με όσα με κάποιο τρόπο σου δημιουργούν έντονη εσωτερική πάλη. Παρόλα αυτά κρίνεται αναγκαίο να βουτήξεις βαθιά προκειμένου να βρει τις ρίζες του προβλήματος. Κρίνεται απαραίτητο να συνεργαστείς με ανθρώπους οι οποίοι ειδικεύονται ο καθένας στην επιστήμη του ενώ ταυτόχρονα παραμένουν ανθρώπινοι ώστε να γίνει λιγότερο επώδυνη η διαδρομή.
Σε κάθε περίπτωση το να καταφέρεις να αποδεχτείς πως κάθε σου συναίσθημα έχει λόγο ύπαρξης όπως και ότι κάθε σου συμπεριφορά υπάρχει με σκοπό να ανταποκριθεί στο σύνολο των αναγκών σου, είναι βαθιά ιαματικό. Είναι ιαματικό για την κάλυψη της ανάγκης σου για ασφάλεια και φροντίδα από και προς τον ίδιο σου τον εαυτό. Η μοναδικότητα σου είναι αδιαπραγμάτευτη. Πάμε να επεξεργαστούμε τον ανταγωνισμό προς τον ίδιο τον εαυτό και να τον μεταμορφώσουμε σε αποδοχή και αναγνώριση.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
- mindbodygreen. (2021, June 19). What It Really Means To Have An “Inferiority Complex” + Signs To Look For. Mindbodygreen. Retrieved September 09, 2022, from https://www.mindbodygreen.com/articles/inferiority-complex
- Way of Being by Carl R. Rogers (1-Mar-1996) Paperback. (n.d.). Houghton Mifflin; New edition edition (1 Mar. 1996).
- Bennet, E. A. (1931, January). The Science of Living. By Alfred Adler. George Allen & Unwin, Ltd., 1930. Large crown 8vo. Pp. 264. Price 8s. 6d. net. Journal of Mental Science, 77(316), 216–217. https://doi.org/10.1192/bjp.77.316.216
