Υπάρχουν πολλές πηγές άγχους στη ζωή μας. Κάποιες από αυτές γίνονται εύκολα εμφανείς ενώ άλλες όχι. Η πηγή άγχους η οποία συνηθίζεται να μην προσελκύει την προσοχή μας αλλά επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τη ζωή μας. Αυτή αφορά το άγχος το οποίο σχετίζεται με το περιβάλλον μας.
Περιβαλλοντικό Stress
Ο όρος περιβαλλοντικό στρες αφορά στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι ή τα ζώα ανταποκρίνονται στα φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του περιβάλλοντός τους. Αυτοί οι στρεσογόνοι παράγοντες μπορεί να περιλαμβάνουν: την έκθεση σε φυσικές καταστροφές, την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία , τη ρύπανση, την κλιματική αλλαγή ή το θόρυβο. Ο άνθρωπος μέσα από τους περιβαλλοντικούς στρεσογόνους παράγοντες δέχεται πίεση τόσο στο σώμα όσο και στο πνεύμα. Το σώμα μας προκειμένου να ανταποκριθεί στο στρες κυμαίνεται από μια βραχυπρόθεσμη ανταπόκριση μάχης ή φυγής έως μακροπρόθεσμες αλλαγές στην υγεία του. Οι βιολόγοι μελετούν επίσης πώς οι περιβαλλοντικοί στρεσογόνοι παράγοντες επηρεάζουν την εξέλιξη και την οικολογία των ζώων, των φυτών και των οικοσυστημάτων. Ωστόσο, θα επικεντρωθώ στο πώς αυτοί οι στρεσογόνοι παράγοντες επηρεάζουν τους ανθρώπους και τι μπορούμε να κάνουμε γι’ ‘αυτούς.
Τύποι περιβαλλοντικών στρεσογόνων παραγόντων
Κύριο στρες
Φυσικές καταστροφές, Σημαντικές αλλαγές στη ζωή, Τραγικά γεγονότα, Κλιματικά Στρεσογόνα, Χημικοί παράγοντες πίεσης, Ανθρωπογενείς στρεσογόνοι παράγοντες. Υπερβολικός και δυνατός θόρυβος, Αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον,, Ιονίζουσα ακτινοβολία (υπεριώδης ακτινοβολία, ακτίνες Χ). Μη ιονίζουσα ακτινοβολία (μικροκύματα, ραδιοκύματα, ορατό φως). Στρεσογόνοι παράγοντες του φυσικού περιβάλλοντος, Πολύ ή όχι αρκετός φωτισμός, Κακή στάση του σώματος από εργασιακά περιβάλλοντα. Βαριά εργασία ή άσκηση, Αλλεργιογόνα. Ασθένειες.
Άγχος και υπολειπόμενο άγχος
Όταν βρισκόμαστε μπροστά σε μια φυσική καταστροφή ή εθνική κατάσταση έκτακτης ανάγκης, εκείνοι οι οποίοι βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από την καταστροφή, επηρεάζονται περισσότερο. Παρόλα αυτά, κάθε σημαντική αλλαγή που επηρεάζει την κοινότητά ή τις ζωές μας ακόμη και μέσω των Μ.Μ.Ε, προκαλεί μακροχρόνιο, χαμηλού επιπέδου άγχος. Το σώμα αρχικά συνηθίζει να ανταποκρίνεται σε έντονα γεγονότα με την απόκριση μάχης ή φυγής. Ωστόσο, μήνες ή και χρόνια αφότου τα τηλεοπτικά μέσα έχουν ξεχάσει αυτή την τραγωδία, τα άτομα εξακολουθούν να χτίζουν τα σπίτια και να αναδιαμορφώνουν τις κοινότητές τους. Ταυτόχρονα όμως επηρεάζονται από το υπολειπόμενο άγχος του τραγικού συμβάντος.
Η επιβίωση, η ανάρρωση και εσύ
Ως εκ τούτου, οι άνθρωποι μπορεί να βιώσουν έντονα, απρόβλεπτα συναισθήματα, ευαισθησία στο περιβάλλον και ζωντανές αναμνήσεις ή όνειρα μετά από μεγάλες αλλαγές και φυσικές καταστροφές. Αυτή η πρωτοφανής καταστροφή στην Ελλάδα έφερε πρωτόγνωρα τραύματα στην επιφάνεια. Για πολλούς από τους βιώσαντες, η ανάρρωση έπειτα από αυτή τη φρικτή δοκιμασία θα απαιτήσει πολύ περισσότερα από την αντικατάσταση φυσικών αντικειμένων. Μπορεί να χρειαστούν χρόνια για να θεραπευτεί το ψυχικό τραύμα που συνήθως συνοδεύει τις υλικές δυσκολίες της επιβίωσης μετά από μια πυρκαγιά.
Ο φόβος, το άγχος, η αϋπνία ή η ρηχή αναπνοή είναι όλα τυπικά συμπτώματα τα οποία εμφανίζονται μετά το γεγονός της πυρκαγιάς. Συνήθως, αυτά τα συμπτώματα είναι παροδικά – και μάλιστα υγιείς, φυσικές αντιδράσεις στον κίνδυνο. Είναι μέρος του μηχανισμού επιβίωσης του σώματός μας. Παρόλα αυτά η ανησυχία ξεκινά να εμφανίζεται όταν ο εγκέφαλος συνεχίζει να μπαίνει σε λειτουργία επιβίωσης, ακόμη και όταν δεν υπάρχει άμεσος κίνδυνος. Στην περίπτωση που παραμείνουν ανεξέλεγκτα, τα συνεχή συμπτώματα πιθανότατα να εξελιχθούν σε διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD).
Ενοχές
Ένα ακόμη ζήτημα, το οποίο αξίζει να αναφερθεί, έχει να κάνει με την ενοχή των βιωσάντων. Σε αυτή τη συνθήκη, οι βιώσαντες αναρωτιούνται γιατί έζησαν ένα τόσο τραυματικό γεγονός όταν άλλοι στην ίδια κατάσταση δεν το έκαναν. Είναι και αυτό μέρος της τραυματικής εμπειρίας. Ακόμη, θα συμπληρώσω πως πιθανότατα θα μπορούσε να εκφραστεί ως ένας επιπρόσθετος λόγος για απομάκρυνση από ανθρώπους και σχέσεις της μέχρι πρότινος ζωής τους. Ο γνώμονας; Οι ενοχές.
Το απρόβλεπτο & η βοήθεια
Οι ειδικοί συνιστούν στους βιώσαντες από φυσικές καταστροφές ή άλλες τραυματικές καταστάσεις να δώσουν στον εαυτό τους χρόνο. Χρόνο για ανάρρωση, για αναζήτηση εξωτερικής βοήθειας και ενασχόλησης με την αυτο-φροντίδα τους. Όπως γίνεται φανερό, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πότε και αν κάτι θα επηρεάσει τη ζωή του. Ωστόσο, είναι στη διακριτική μας ευχέρεια να προβούμε σε ενέργειες προκειμένου να φροντίσουμε την ψυχική και τη σωματική μας υγεία. Να φροντίσουμε όχι μόνο τώρα αλλά και για το χρονικό διάστημα που θα έλθει. Έρευνες αποδεικνύουν ότι ο χρόνος στη φύση, ο διαλογισμός, η άσκηση και η καλή διατροφή μπορούν να έχουν σημαντικές βελτιώσεις στην ανθεκτικότητα και στην ανάρρωση από ένα τραυματικό γεγονός. Και αν αυτό τη δεδομένη στιγμή είναι εξαιρετικά δύσκολο (κάτι το οποίο είναι κατανοητό) είναι απαραίτητο να το προσπαθήσουμε στο άμεσο χρονικό διάστημα στο βαθμό που είναι εφικτό.
Τι άλλο μπορώ να κάνω;
- Επικεντρωθείτε στο να παρακολουθείτε την καθημερινότητά σας.
- Απομακρυνθείτε από την τηλεόραση και αποφύγετε την κάλυψη ειδήσεων.
- Επικοινωνήστε με άτομα που εμπιστεύεστε για υποστήριξη.
- Σκεφτείτε να εγγραφείτε σε κάποια εθελοντική προσπάθεια.
- Επικοινωνήστε με μια εγκατάσταση ψυχικής υγείας στην περιοχή σας.
Επίπεδα άγχους και «περιβάλλον»
Τα επίπεδα άγχους εξαρτώνται από τον αντίκτυπο της σύνδεσης των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και σωματικών στρεσογόνων παραγόντων. Για παράδειγμα, ένα περιβαλλοντικό περιστατικό είναι δυνατόν να προκαλέσει θετικό ή αρνητικό αποτέλεσμα για το εμπλεκόμενο άτομο. Ωστόσο, το άγχος αποτελεί το τελικό αποτέλεσμα. Οι Lazarus and Cohen (1977) εντόπισαν τρεις τύπους στρεσογόνων παραγόντων:
1. Μαζικά στρεσογόνα ατυχήματα (π.χ. φυσικές καταστροφές, μεγάλες καταστροφές, εγκλεισμός και άλλα ανεξέλεγκτα φαινόμενα) τα οποία επηρεάζουν τις ζωές μεγάλου αριθμού ανθρώπων ή θυμάτων.
2. Αλλαγές οι οποίες επηρεάζουν ένα μόνο άτομο ή μια ομάδα ανθρώπων. Σε αυτή την περίπτωση η καταστροφή μπορεί να επηρεάσει ένα άτομο ή μια ομάδα ανθρώπων, αλλά το γεγονός δεν είναι ακραίο.
3. Οι καθημερινές ταλαιπωρίες, οι καθημερινές καταστάσεις ή τα γεγονότα που εκνευρίζουν ή στεναχωρούν τους ανθρώπους (ένα άρρωστο κατοικίδιο ζώο, υπερβολική ευθύνη και μοναξιά).
Οι βιώσαντες, οι εθελοντές και το προσωπικό της πυροσβεστικής είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν έναν ή ακόμα και όλους αυτούς τους παράγοντες στρες κατά τη διάρκεια της έκτακτης ανάγκης όπως και έπειτα από αυτή. Μια συχνή μορφή αντιμετώπισης των παραπάνω στρεσσογόνων παραγόντων όπως αναφέρει η βιβλιογραφία αφορά στην προσπάθεια του ατόμου να προσαρμοστεί στον στρεσογόνο παράγοντα ως έχει. Μια άλλη μέθοδος αντιμετώπισης αφορά στο να υποθέσουμε πως η κατάσταση θα εξελιχθεί προς το καλύτερο, ανεξάρτητα από το πόσο άσχημες μπορεί να είναι οι σημερινές συνθήκες. Σε κάθε περίπτωση, οι μέθοδοι αντιμετώπισης μπορεί να κυμαίνονται από την προσπάθεια ελαχιστοποίησης του στρεσογόνου παράγοντα ή την αποδοχή προς το παρόν των αγχωτικών συνθηκών έως την προσπάθεια ελέγχου του αγχωτικού περιβάλλοντος γύρω από την κατάσταση.
Συναίσθημα και στρεσογόνος παράγοντας
Συνεχίζοντας, θεωρώ πως είναι αναγκαίο να συμπεριλάβουμε και τον παράγοντα συναίσθημα. Όταν για παράδειγμα κυριαρχεί ο θυμός μέσα μου εξαιτίας της άδικης κατάστασης στην οποία βρίσκομαι και ο στρεσογόνος παράγοντας επιμένει ενώ παραμένω αβοήθητος, τότε είναι πολύ πιθανό να προκύψει απογοήτευση οδηγώντας τελικά σε αρνητικά συναισθήματα και απελπισία. Τα προαναφερθέντα προκαλούν πολλές φορές ακραίες καταστάσεις.
Όσο είμαστε μαζί
Κλείνοντας, δεν θα μπορούσα να παραβλέψω τη σημαντικότητα την οποία προσφέρει η εθελοντική στήριξη και υποστήριξη προς τους βιώσαντες. Η διαθεσιμότητα των οικείων και μη προσώπων στο να προσφέρουν, η αγάπη και η εμπιστοσύνη προς τον ίδιο μου τον εαυτό. Η εμπιστοσύνη σε κάποιον, ακόμα και αν δεν είναι κοντινός μου άνθρωπος καθώς επίσης και η αυτοαποδοχή αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της υγειούς αυτοεικόνας μου. Δηλαδή,
Έκανα ό,τι καλύτερο μπορούσα δεδομένων των συνθηκών. Είμαι αρκετός.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
- Coping With Emotional Trauma After Fire. (2019, May 1). Frontline. https://www.frontlinewildfire.com/surviving-the-trauma-wildfires-emotional-toll/
- Founder, D. E. G. (2018, July 18). Environmental Stress: How it Affects Your Health. Dr. Group’s Healthy Living Articles. https://explore.globalhealing.com/what-is-environmental-stress/
- Yu, M.-C. (2009). Employees’ Perception of Organizational Change: The Mediating Effects of Stress Management Strategies. Public Personnel Management, 38(1), 17–32. https://doi.org/10.1177/009102600903800102
